3B baskı teknolojisi, protezlerin maliyet açısından daha erişilebilir olmasını sağladı. Bu teknolojiyi kullanarak protez uzuvlar üreten sosyal fayda girişimi RobotEL Türkiye, insanların yaşamına sihirli dokunuşlar yapıyor. Ayrıca 3B baskıyla üretilen biyonik göz ve akciğeri taklit eden karmaşık damarlı sistem de bu teknolojinin ne denli umut ışığı olduğunu kanıtlıyor. Öyle ki Handicap International, protez için bekleyen insanları 3B protezler konusu hakkında bilinçlendirmek için Paris’teki heykellerin kırık uzuvlarını 3B baskı protezlerle tamamlamıştı. Peki protezleri erişilebilir kılan tek çözüm 3B baskı mı? Avustralyalı endüstriyel tasarımcı Desiree Riny’e göre tek çözüm 3B baskı değil. Bir kendin yap protez tasarım kılavuzu yaratan tasarımcı, bu kılavuzla yaratılan bir protezin gelişmekte olan ülkelerdeki kullanıcıyı 3B baskının dezavantajlarından da özgürleştirececeğini düşünüyor.
Sağlık hizmetine erişimi olmayanlar için kendin yap protez tasarımları
Desiree Riny yüksek lisans tezinde, gelişmekte olan ülkelerde kırsal kesimde yaşayanların bacak protezlerini bisiklet parçalarını ve diğer hurda malzemeleri kullanarak nasıl kendi kendilerine yaptıklarını araştırmış. Araştırmayla geçen 1 yılın ardından da kendin yap protez tasarım kılavuzu hazırlamaya karar vermiş. Tasarladığı kılavuzla, sağlık hizmetlerine erişimi olmayan insanların yine hurda malzemeleri kullanarak çok daha gelişmiş protezler yapabilmelerini sağlamak istiyor.
Protez teknolojisindeki son gelişmelerin ampute bireylerin çoğunluğu için pek bir şey ifade etmediği sonucuna varmış tasarımcı. İncelediği istatistiklerden, dünyadaki alt ekstremite (bacak) ampütelerinin %95’inin profesyonel sağlık hizmetine maddi olarak erişemediğini veya mevcut hizmetlerden çok uzakta yaşadıklarını öğrenmiş.
Desiree Riny: “3B baskı gibi ileri teknolojilerle üretilen cihazların onarımı genellikle zordur.”
Protezleri temin edebilmenin ötesinde, bu protezlerin bazılarının kırsal ortamlar için uygun olmadığını ve bakımlarının zor olduğunu da keşfetmiş. Bu konuyu şöyle açıklıyor: “3B baskı gibi ileri teknolojilerle üretilen cihazların onarımı genellikle zordur ve her zaman kırsal ortamlar için uygun değildir. Sınırlamalarla karşı karşıya olan ampute bireyler, yerel materyallerle yenilikçi kendin-yap çözümleri geliştirmek durumunda kalıyor.”. Bu engelli bireylerin nasıl çözümlere başvurduğu hakkında fikir sahibi olmak için 2019 yapımı Rüzgarı Dizginleyen Çocuk adlı filmi izleyebilirsiniz.
Hedef, yüksek maliyetli bir protez gibi işlev görebilen protezler yapmak
Riny, bu topluluklardaki insanların halihazırda kullandıkları çözümleri incelemiş; mevcut olan en iyi tıbbi ve tasarımsal uygulamaları bu çözümlere adapte etmeyi hedeflemiş. Bisiklet parçaları, eski giysiler, pirinç çuvalları, hurda metal ve ahşap da dahil olmak üzere sıkça başvurulan kendin yap protez malzemelerini aynen Riny’nin tasarımlarında da görmek mümkün. En önemli fark ise Riny’nin protez tasarımlarının tıpkı yüksek maliyetli bir protez gibi işlev görebilmesi.
Yerelde kolay bulunan malzemelerin kullanılması, protez kullanıcısı için psikolojik bir rahatlama da sunuyor. Çünkü protezin kolayca onarılabilmesi, gerekirse yeniden üretilebilmesi mümkün. Tek bir vidayı medikal uzmanlara ayarlatmak için kilometrelerce yol kat etmek zorunda kalmıyorlar.
Riny’nin yüksek lisans projesi, farklı ihtiyaçlara uygun üç farklı kendin yap bacak protezi ve illüstrasyonlu bir yapım kılavuzu içeriyor. Tasarımcı, kılavuzun çevrimiçi olarak kullanıma sunulmasını ve ayrıca yerel işletmeler ve STK’lar aracılığıyla dağıtılmasını hedefliyor.
Riny’nin tezinin adı “Reclaiming Accessibility: To Lower Limb Prosthetics” (Alt ekstremite -bacak- protezleri için erişilebilirliği yeniden sağlamak). Araştırması Sudan, Güney Sudan, Kamerun, Hindistan ve Kamboçya’daki toplulukları kapsıyor. Yüksek lisans projesi sırasında bu ülkelere seyahat etmesi mümkün olmamış. Ancak daha sonra üniversite tarafından da desteklenen bir start-up kurmuş ve seyahat için fon toplamaya başlamış. Böylece sürecin bir sonraki aşamasında, protezleri bu topluluklarla birlikte tasarlayabilecek.
Görsel: Instagram, RMIT’s Activator