Birleşmiş Milletler 25 Kasım’ı Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Dayanışma ve Mücadele Günü olarak ilan ediyor. 25 Kasım’dan 10 Aralık İnsan Hakları Günü’ne kadar uluslararası ölçekte farkındalık hareketi gerçekleştiriliyor. Her yıl gerçekleştirilen 16 günlük aktivizim hareketinde kadına yönelik şiddete dikkat çekmek için çeşitli farkındalık kampanyaları hazırlanıyor.

Ateş böcekleri karanlığı aydınlatıyor ve şiddete dur diyor

Bu kampanyalardan biri geçtiğimiz yıl Birleşmiş Milletler Kadın Birimi (BM Kadın Birimi) Türkiye tarafından gerçekleştirilen Karanlığı Aydınlat kampanyası oldu. Kamusal alanda gerçekleşen şiddetin önüne geçme ve güvenli şehirler oluşturmayı sağlama misyonunu benimseyen kampanya 2020 Effie Ödüllerinde gümüş Effie ödülüne layık görüldü.

BM Kadın Birimi herkesi bu konuda harekete geçmeye davet ederek kampanya kapsamında atesbocekleri.info sitesini karanlığı aydınlatmak için hayata geçirdi. Kullanıcılar yaşadıkları kentte güvensiz hissettiği noktaları haritada bularak ateş böcekleri bıraktı. Dijital pazarlamasını Wunderman Thompson’ın gerçekleştirdiği ateş böcekleri umudun ve birliğin bir sembolü olarak kullanıldı. Bu kapsamda harita üzerinde 15 bin ateş böceği toplandı.

Bu yıl siber şiddet vakaları hedef alınacak

İnternet sitesine ek olarak belediyelerin de desteğiyle Ankara Seğmenler Parkında, Türkiye’nin kamusal alanda açılan ilk ışık enstelasyonu sergisi gerçekleştirildi. Pandemi süresince çevrimiçi platformlarda daha fazla vakit geçirilirken bu durum mevcut eşitsizlikleri derinleştirdi ve kadın ve kız çocuklarına yönelik şiber şiddet vakalarını da artırdı. Bu nedenler ateş böcekleri bu yıl siber şiddeti hedefine alarak çevrimiçi alanları aydınlatacak. Yeni bir şiddet türü olan siber şiddete dair farkındalık artırmayı hedefleyen kampanya 25 Kasım’da 16 Günlük Aktivizm ile birlikte başlayacak.

BM Kadın Birimi’nden Proje Analisti Ülkem Önal, İletişim Uzmanı Tayfun Yılmaz ve Koordinasyon Asistanı Naz Akyol ile bir röportaj gerçekleştirerek Karanlığı Aydınlat kampanyasını konuştuk. Keyifli okumalar!

Kampanyanın çıkış noktası nedir? Projeyi geliştirme sürecine kimler dahil oldu?

25 Kasım Kadınlara Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Gününde başlayarak 10 Aralık Dünya İnsan Hakları Gününe kadar süregelen 16 Günlük Aktivizm kapsamında her sene Birleşmiş Milletler, sivil toplum kuruluşları, özel sektör, üniversiteler ve kamu kurumları çeşitli kampanyalara ev sahipliği yapıyor. Kadınlara yönelik şiddetin sonlanması için dünyanın her yerinde herkesi iş birliğine davet ediyor. 16 Günlük Aktivizm kapsamında gerçekleştirdiğimiz “Karanlığı Aydınlat” Kampanyamızın çıkış noktası kamusal alanda kadına yönelik şiddete dikkat çekmek ve bununla kalmayıp, insanları ve belediyeleri bu konuda aksiyon almaya davet etmekti.

Bu kapsamda fikrimizi geliştirdikten sonra kampanyanın farklı noktalarını alanlarında uzmanlaşmış paydaşlarla desteklemek adına Wunderman Thompson ve Mediacom ile iş birliği yaptık.

Kadınların %36’sı partnerleri tarafından en az bir kez fiziksel ya da cinsel şiddete maruz bırakılıyor

Kadına yönelik şiddet ve kamusal alanda şiddet odağında Türkiye’nin küresel ölçekteki durumu nedir? Verilerle aktarır mısınız?

Kadına yönelik şiddet tüm dünyada süregelen ve toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinden beslenerek kadınların insan haklarını ihlal eden küresel bir pandemidir. BM verilerine göre son 12 ayda 15 ile 49 yaş arası kadın ve kız çocuklarının %18’i partneri tarafından fiziksel veya cinsel şiddete maruz bırakıldı. Bu oran, partner şiddetine maruz bırakılan her yaştan kadını kapsadığında ise %30’a kadar tırmanıyor. Türkiye’de ise durum benzer: Evlenen ve 15-59 yaş arası olan kadınların %36’sı partnerleri tarafından en az bir kez fiziksel ya da cinsel şiddete maruz bırakılmış. Hem Türkiye hem de dünyada, COVID-19 ile birlikte kadına yönelik şiddet gölge bir pandemi olarak artarak, kadınları, aileleri, çocukları ve toplumları etkilemeye devam ediyor.

Şiddet, kadınların en temel hakkı olan insan haklarını ellerinden alırken her bir şiddet türü kadınları evde, işte, sokakta ya da çevrimiçi platformlarda olumsuz yönde etkiliyor. Kamusal alanda şiddete maruz bırakılan kadınlar şehirleri erkekler kadar özgür deneyimleyemiyorlar. Örneğin Kanada’da 3 kadından 1’i kamusal alanlarda istenmeyen cinsel taciz gibi davranışlara maruz bırakılırken, Hindistan’da kadınların 3’te ikisi karanlıktan sonra tenha yerlerin kadınlar için güvenli olmadığını düşünüyor. Karanlığı Aydınlat kampanyamız sonucunda ulaştığımız sonuçlar da bizlere Türkiye’de de kadınların kamusal alanda şiddete maruz bırakıldığını gösteriyor.

16 Günlük Aktivizm boyunca yaklaşık 15 bin ateş böceği topladı

atesbocekleri.info sitesinin fikri nasıl ortaya çıktı? Neyi amaçlıyor?  Kaç kişiye erişti?

Ateş böcekleri fikri uzun bir inovasyon yolculuğunun ürünü. UN Women Avrupa ve Orta Asya Bölgesel ofisimizin açtığı bir inovasyon kampanyasına dâhil olma fikriyle yola çıktık. İlk fikrimiz kamusal alanda kadınlara yönelik şiddete dikkat çekmek adına kamuya açık bir mekanda bir ışık enstelasyon sergisi açmaktı. Neden ışık? Çünkü tenha ve karanlık yerleri eserlerle aydınlatarak, kadınların kentlerde yaşadığı şiddete dikkat çekmek istiyorduk. Fakat bu projede eksik olan bir şey vardı, o da insanları ve ilgili kurumları harekete geçirecek ve o ilk fitili ateşleyecek kıvılcımdı. Sergi güzel fikir, fakat sonrası? Bu sorunun cevabını bulmak için ofisimizde düzenlediğimiz beyin fırtınası sonucu ateş böcekleri fikrini ortaya çıkardık.

Ateş böcekleri aslında BM Kadın Biriminin 2018 senesinde ev içi şiddete dikkat etmek için kullandığı bir semboldü. Ateş böcekleri yanıp sönen ışıklarıyla birbirleriyle iletişim halinde kalarak karanlığı aydınlatıyorlar. Dolayısıyla dayanışmayı sembolize ediyorlar. Biz de bundan yola çıkarak herkesi birer ateş böceği yakarak karanlığı aydınlatmaya ve şehirlerin herkes için daha güvenilir, eşit ve adil yaşam alanları olabilmesi için dayanışmaya ve iş birliğine davet ettik. Bu kapsamda www.atesbocekleri.info sitesinde oluşturduğumuz interaktif harita üzerine ziyaretçiler birer ateş böceği bırakarak yaşadıkları kentlerde nerelerde güvensiz hissettiklerini işaretleyebildiler. Ziyaretçilerin birçoğu işaretledikleri noktada yaşadığı problemleri yorum yazarak bizlere iletti. 16 Günlük Aktivizm boyunca açık kalan harita yaklaşık 15 bin ateş böceği topladı.

Kamusal alanda güvensiz hissetmenin başlıca sebebi yetersiz ışıklandırma

Ateş böceklerinin en yoğun olduğu bölgeler neresiydi? Ne gibi şikayetler alındı? Haritada yoğunluğun olduğu bölgeler daha öncede sizin elinizde bulunan verilerle örtüşüyor mu?

Kampanya sürecinde toplanan ateş böceklerinin %60’ı kadın %6’sı erkekler tarafından bırakılırken ateş böceği bırakan kişilerin %34’ü cinsiyetini belirtmedi. Türkiye genelinde ateş böceklerinin bize ulaştırdığı başlıca kaygı ve şikayetler ise en çoktan aza doğru aşağıdaki şekilde oldu: Yetersiz ışıklandırma (Karanlık sokak/cadde/mahalle/parklar), sözlü ve fiziksel taciz, güvensiz ve ıssız alanlar, takip edilme ve fiziksel şiddet, dar sokak ve caddeler, çocukların güvenliği için uygun olmayan kamusal alanlar, yetersiz güvenlik önlemleri, uyuşturucu/alkol etkisi altındaki kişiler, güvensiz, ıssız ve karanlık şantiye sahaları, silahlı şiddet.

Sonuçlara göre Türkiye genelinde kadınların kamusal alanda güvensiz hissetmelerinin başlıca sebepleri yetersiz ışıklandırma; karanlık sokak/cadde/mahalle/parklar; sözlü ve fiziksel taciz ve güvensiz ıssız alanlarken erkeklerin başlıca şikayetleri ise yetersiz ışıklandırma – karanlık sokak/cadde/mahalle/ parklar ve uyuşturucu/alkol etkisi altındaki kişilere ilişkin.

Elde edilen veriler belediyelerle paylaşıldı

Türkiye çapında en fazla ateş böceği bırakılan il 2,732 ateş böceği ile İstanbul. İstanbul’u 1,019 ateş böceği ile Manisa, 950 ateş böceği ile Ankara, 773 ateş böceği ile İzmir, Sakarya (665), Bursa (538), Antalya (462), Kocaeli (278) ve Malatya (232) takip ediyor. En az ateş böceği bırakılan iller ise Bayburt (1), Bartın (2), Artvin (2), Iğdır (3), Siirt (3), Şırnak (5), Bingöl (6), Nevşehir (6), Karabük (7) ve Hakkari (8).

Türkiye’nin nüfusu en yüksek dört ilinde en çok ateş böceği bırakılan alanlar/caddeler/sokaklar ise şu şekilde: İstanbul için Tarlabaşı Bulvarı (Beyoğlu) ve Mahmutbey Caddesi (Bahçelievler); Ankara için Gün Sazak Caddesi (Keçiören) ve Bentderesi Caddesi (Altındağ); İzmir için Koşu Yolu Caddesi (Buca) ve Kemalpaşa Caddesi (Karşıyaka); Bursa için Darmstad Caddesi (Çırpan) ve Abdal Caddesi (Osmangazi).

Tabi tüm bu sonuçların kampanyaya kimlerin ulaştığı ile doğrudan ilişkisi var. Kampanya kapsamında hedefimiz bilimsel bir araştırma yapmak yerine, yerel yönetimlere şehirlerin kadınlar için daha güvenli bir hale getirilebilmesi adına vatandaş ile birebir etkileşimde olabilecekleri bir metodoloji sunmaktı.

Kampanya sonucunda ortaya çıkardığımız analiz raporu belediyelerle paylaştık. Ankara Büyükşehir Belediyesi, Beşiktaş Belediyesi gibi bazı belediyeler bu konuda aksiyon alarak ateş böceklerinin yoğun olduğu noktalarda iyileştirmelerde bulundular.

BM Kadın Birimi’nin kamusal alanda kadınlara yönelik şiddete son vermeyi hedefleyen #KaranlığıAydınlat kampanyasına katılarak, kadınların güvende hissetmediği sokaklarda iyileştirme yaptık. Beşiktaş’taki tek bir sokakta bile kadınları karanlıkta bırakmayacağız. #DünyaKadınlarGünü pic.twitter.com/j2y0RIzrt9

— Rıza Akpolat (@RizaAkpolat) March 6, 2020

Şiddet türüne dikkat çekmek için ışık enstelasyonu sergisi

Kampanya ile birlikte bir de Ankara, Seğmenler Parkı’nda ışık enstelasyon sergisi gerçekleştirildi. Sergiye hangi sanatçılar katıldı? Kaç gün sürdü? Eserlerin amaçları neydi ve nasıl bir katılım oldu?

Daha önce de bahsettiğimiz gibi bizim ilk fikrimiz kamusal alanda bir sergi açmaktı. O nedenle Karanlığı Aydınlat Işık Enstelasyon Sergisi kampanyanın önemli bir bileşeni. Eş küratörlüğünü Fırat Engin ve Ekin Kılıç’ın üstlendiği ve eserleriyle katılım sağladığı serginin diğer sanatçıları Aykut Öz, Ece Kibaroğlu, Ecem Dilan Köse, Efe Alpay, Emre Okçuer, Erhan Tunalı, Esra Koruç, Hazal Ünsal, Oğuz Akın ve Zeynep Üçöz. Sergiyi mümkün kılan ortaklarımız ise Ankara Büyükşehir Belediyesi, Çankaya Belediyesi ve İsveç Uluslararası Kalkınma İşbirliği Ajansı (SIDA).

Hem biz hem de sergiye katılan tüm sanatçılar bu serginin ulaşılabilir ve herkes tarafından deneyimlenebilecek bir sergi olmasını çok istemiştik. O nedenle de eserlerin büyük bir çoğunluğu insanların etkileşime geçebileceği, üzerine çıkıp inebileceği, hatta üzerinde bir yukarı bir aşağı sallanabileceği niteliklere sahipti.

Eserler sadece kamusal alanda şiddete değil, kadın ve kız çocuklarının maruz bırakıldığı birçok şiddet türüne dikkat çekti. 25 Kasım 2019’da sergiyi Ankara Seğmenler Parkı’nda açarak kampanyamızı da başlatmış olduk. Tunalı Hilmi Caddesi’nde bulunan Kuğulu Park’tan başlayarak Seğmenler Parkı’nın girişine kadar kaldırımlara akşamları parlayan ateş böceği grafitileri işleyerek insanları gün batımından sonra parka davet ettik. Parkta ise ateş böceklerinin aydınlattığı bir patika boyunca toplam 10 eser sergilendi.

Sergi sayesinde daha çok insana ulaşıldı

Kampanya boyunca 16 gün süren sergiye gelen misafirler patikanın çeşitli noktalarına konulmuş olan QR kodlar sayesinde kampanya sitesinde yer alan haritaya yönlendirildi. Bu sayede sergi misafirlerinden de ateş böcekleri toplayabildik.

Serginin kapalı bir galeri yerine herkese açık olan merkezi bir parkta bulunması sayesinde birçok insana ulaşabildik ve mesajlarımızı her çevreden Ankaralıya ulaştırabildik. Bunun sonucunda ise sergimiz sadece sanat mecralarında değil toplumun farklı kesimlerinde de yankı bulabildi.

Sergimizin bir önemli özelliği de Türkiye’nin kamusal alanda açılan ilk ışık enstelasyonu sergisi olması. Kadına yönelik şiddetle mücadelede insanları birlik olmaya ve mücadele etmeye çağıran sergi Uluslararası Modern Sanat Bienali – BienalSur’un finalistleri arasında.

Hedef toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini ortadan kaldırmak

UN Women Kadına yönelik şiddetle mücadele konusunda neler yapıyor?

BM Kadın Birimi (UN Women) Türkiye Ofisi olarak kadın ve kız çocuklarının şiddetin olmadığı ve erkeklerle eşit hak ve fırsatlara sahip oldukları bir Türkiye’de yaşayabilmeleri için hükümet, sivil toplum, özel sektör, kamu kurum ve kuruluşlarıyla iş birliği içinde çalışmalarımıza Türkiye’de kurulduğumuz 2012 senesinden beri devam ediyoruz.

Bu kapsamda toplumun her kesimindeki kadın ve kız çocuklarının güçlenmesi ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması adına yürütülen projelerimizle şiddete maruz bırakılan kadınların başvurabileceği destek mekanizmalarının güçlendirilmesi ve geliştirilmesi için çalışıyoruz. Çocuk ve erken yaşta, zorla evliliklerin önüne geçebilmek, göçmen kadınların güçlenmesini sağlamak, siyasette kadın liderleri desteklemek ve sayılarını artırmak ve siyasette kadınlara yönelik şiddetle mücadele etmek, erkekleri de toplumsal cinsiyet eşitliği savunucuları haline getirmek için faaliyetlerimizi sürdürüyoruz. Bu faaliyetlerin yanı sıra kadınlara yönelik şiddet alanında çalışan sivil toplum örgütlerine finansal olarak destek sağlıyoruz. Şiddetin temelini oluşturan toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini ortadan kaldırmak ve cinsiyete dayalı kalıp yargıları dönüştürmek için tüm projelerimiz kapsamında savunuculuk faaliyetleri yürütüyoruz.

UN Women pandemi dönemi artan ev içi şiddete odaklanıyor

Özellikle içinde bulunduğumuz COVID-19 pandemisi süresince artan ev içi şiddete engel olmak ve bu şiddete maruz bırakılan kadınlara destek olmak amacıyla sadece kadınların ulaşabildiği güvenlik planları tasarlayarak bu planları çevrimiçi ve çevrimdışı yöntemlerle özel sektör ve sivil toplum iş birlikçilerimiz aracılığıyla ihtiyaç sahiplerine ulaştırıyoruz.

Tüm bunların yanı sıra, yaratıcı ve interaktif kampanyalar yaratarak herkesin konuya ilgisini çekebilmek için Karanlığı Aydınlat gibi kampanyalar yaratıyoruz. Karanlığı Aydınlat Kampanyası ile kamusal alanda şiddeti önlemek adına farkındalık yaratma ve şiddete maruz bırakılan kadın ve kız çocuklarını koruma hizmetlerine yönlendirmeyi hedefledik. Bu kapsamda haritaya yerleştirilen ateş böcekleriyle, belediyelerin kent hizmetlerini toplumsal cinsiyete duyarlı hale getirmesi için harekete geçmelerini amaçladık.

Bu sene 16 Günlük Aktivizm kapsamında ise ateş böcekleri çevrimiçi alanları aydınlatacak. Pandemi sürecinde artan siber şiddet tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de kadın ve kız çocuklarını hedef alıyor. Kadın ve kız çocuklarının çevrimiçi alanda maruz bırakıldıkları şiddete dikkat çekecek olan kampanyamız, herkesi bu konuda e-dayanışma yaratarak birlik olmaya davet edecek.

Karanlığı Aydınlat Kampanyası Künye

Idea Baking: UN Women Türkiye
Dijital pazarlama: Wunderman Thompson
Medya satın alma: Mediacom
Sergi: Küratörler: Fırat Engin ve Ekin Kılıç
Sanatçılar: Fırat Engin, Ekin Kılıç, Aykut Öz, Ece Kibaroğlu, Ecem Dilan Köse, Efe Alpay, Emre Okçuer, Erhan Tunalı, Esra Koruç, Hazal Ünsal, Oğuz Akın ve Zeynep Üçöz.
Sergi fonu: İsveç Uluslararası Kalkınma İşbirliği Ajansı (SIDA)
Sergi iş birlikleri: Ankara Büyükşehir Belediyesi, Çankaya Belediyesi

Görsel: UN Women