2026’ya doğru geri sayarken yılın haberlerini inceledik ve 2025’te ele aldığımız konular arasında öne çıkanları, içerdikleri temalara göre derledik. Tüm derlemelerimize buradan erişebilirsiniz. Bu derlemede, bu yıl radarımıza takılan dijital arşivleri ve çeşitli temalara sahip haritaları bir araya getirdik.
Her geçen yıl daha renkli ve daha ilginç dijital arşivlerle kaşılaşıyoruz. Müzelerin, sanat galerilerinin, kütüphanelerin, vakıfların, bağımsız kişi ve kuruluşların sayesinde; eşsiz kültür ve sanat mirasları birer birer internet üzerinden tüm dünyanın erişimine açılıyor. Sanat eserleri, kitaplar, fotoğraf koleksiyonları, ukiyo-e’ler, illüstrasyonlar, bilimsel çizimler, sesler, doğa arşivleri dahil pek çok koleksiyon yüksek çözünürlüklü olarak taranarak ya da ses kaydı yapılarak internete açılıyor. Bu yıl antik Roma yolları ve metro tasarımları gibi Türkiye’yi de kapsayan küresel arşivlerin yanı sıra, Suna ve İnan Kıraç Vakfı’nın çok dilli sanat arşivi gibi Türkiye’den çıkmış küresel arşivlerle de karşılaştık. Toplu taşımadaki koltuk desenleri arşivi ve stencil arşivi ise ne derece eşsiz arşivlerin yaratılabileceğini gösterdi. Moby’nin ücretsiz müzik arşivi ve Public Domain Review’in yeni telifsiz görsel arşivi ise bu yıl yaratıcı topluluklar için adeta bir hediye gibiydi.
Şimdiden mutlu yıllar dileyerek sizi bu koleksiyonlarla baş başa bırakıyorum.
Antik Roma Yollarını Gösteren Dijital Harita
OmnesViae adlı çevrim içi harita, antik Roma İmparatorluğu’nun yollarını tarihsel kaynaklara dayanarak yeniden canlandırıyor. Bu harita, antik Roma yollarını keşfetmek isteyenler için hazırlanmış bir çevrim içi rota planlayıcı olarak tanımlanıyor. “Iter” (yolculuk) ve “Tabula” (harita) bölümleri sayesinde kullanıcılar, başlangıç ve varış noktalarını seçerek Roma İmparatorluğu’nun eski güzergâhlarını takip edebiliyor. Site, Tabula Peutingeriana gibi tarihi haritaları ve Itinerarium Antonini gibi antik rota belgelerini referans alıyor. Bu platform, hem tarih meraklılarına hem de akademisyenlere hitap ediyor. Kullanıcılar antik haritalar üzerinde yolculuk planlayabilir, eski şehirler ve güzergâhlar arasında bağlantılar kurabilir.
Metro İstasyonlarının Anatomisini Çizen Proje: Stations and Transfers
Albert Guillaumes Marcer, kendi çizimlerinden oluşan “Stations and Transfers” projesiyle, aralarında İstanbul’un da bulunduğu Avrupa kenterindeki 2.500’den fazla istasyonun yapısını ortaya koyuyor. Dünya genelinde milyonlarca insan için bir metro istasyonuna girmek, çıkmak ve de hatlar arasında aktarma yapmak günlük hayatın bir parçası. Ancak bu istasyonların tasarımı, insanların hareket kabiliyetini ve yaşamını doğrudan etkiliyor. Son 10 yıldır Avrupa’daki metro istasyonlarına dair derin bir merakla çalışan bir araştırmacı Albert Guillaumes Marcer, “Stations and transfers” adlı projesiyle bu yapıların anatomisini ortaya koyan bir tür dijital arşiv hazırlamış. Avrupa şehirlerinin yanı sıra New York ve Toronto gibi şehirlerin metro istasyonları da projenin bir parçası olmuş.
Toplu Taşımada Kullanılan Koltuk Desenleri Arşivi
Kendinizi hiç metro ya da otobüs koltuklarındaki desenlere “dikkatle” bakarken yakaladınız mı? Pek çoğumuz için cevap tahminimce “hayır”. Hep bir yerlere yetişme ve kalabalığın arasında hayatta kalma çabası içindeyiz ve kafamız bu kadar doluyken birçoğumuzun bu tür şeylere dikkat etme şansı olmuyor. Zaten kalabalıktan koltukları görmek bile çok zor oluyor değil mi? @idontgiveaseat adlı Instagram hesabının arkasındaki Fransız film yönetmeni Julien Potart ise bu desenlere dikkatle bakıyor, fotoğraflıyor ve dünyanın dört bir yanından gelen koltuk deseni fotoğraflarını da paylaşıyor. Metroların, uçakların, teknelerin ve otobüslerin koltukları; Colorado’dan Cenevre’ ye uzanan konum etiketleriyle takipçilere sunulmuş. 2014’te açılan hesap, adeta bir çevrim içi arşive dönüşmüş.
İstanbul Sokaklarının Stencil Arşivi
“Stencils of İstanbul” kentin sokak duvarlarında rastlanan stencil (şablon baskı) işlerini ölümsüzleştiren bir çevrim içi arşiv. Dileyen herkes sitedeki form üzerinden yeni stencil fotoğrafları göndererek arşivin genişlemesine katkıda bulunabiliyor. Fotoğrafla birlikte Stencil’ın hangi ilçede ve hangi tarihte görüldüğünün mutlaka belirtilmesi isteniyor. Arşivde; reklam, sanat, siyaset ve yıl seçimi gibi filtrelerle arama yapmak mümkün. Şimdilik en eski stencil’lar, 2003 yılına ait.
Video Oyun Tarihi Vakfı, 30.000 Oyun Materyalini Ücretsiz Olarak İnternete Açtı
Video Oyun Tarihi Vakfı (Video Game History Foundation/VGHF); çocukluğundan bu yana oyunlarla ilgili dergileri, oyun incelemelerini, önizlemeleri takip etmeyi seven oyun tutkunları için heyecan verici bir kaynak hazırladı. Video Game History Foundation Library adlı bu çevrim içi kütüphane, hem bilgi kaynağı hem de nostalji hazinesi niteliğinde. Yalnızca oyun tutkunları için değil; akademisyenler, yazarlar, tasarımcılar, geliştiriciler – ve muhtemelen yapay zeka – için de çok önemli bir kaynak. Vakıf, 30 Ocak 2025 (dün) itibarıyla bu ktüphaneyi, ücretsiz olarak tüm dünyanın erişimine açtı. Arşivde, oyunlarla ilgili dergiler, çizimler, teknik dökümanlar ve tanıtım malzemeleri yer alıyor.
Gözden Kaçan Avangart Eserleri Kayıt Altına Alan Dijital Arşiv
Forgotten Heritage, gözden kaçmış veya popülerleşmeden unutulmuş Avrupalı avangart sanatçıların çalışmalarını ücretsiz olarak tüm dünyanın erişimine açtı. Savaş sonrası dönemde ekonomik olarak yıpranmış ancak geleceğe dair radikal sorular sormaya yönelik güçlü bir arzuya sahip olan Avrupa, avangart sanatın gelişimi için verimli bir zemin oluşturuyordu. 20. yüzyılın ikinci yarısında bu ortam, birçok ünlü ismin doğmasına olanak sağladıysa da onların eserleri buzdağının yalnızca görünen kısmını temsil ediyor. Geri kalan kısmı yüzeye çıkarmak ve dijital dünyaya taşımak, Forgotten Heritage (Unutulmuş Miras) projesinin son yıllarda yoğunlaştığı temel hedef oldu.
Tipo Baskı Fontlardan Oluşan Stok Platformu: Fleckled
Tasarımcılara ilham vermeyi ve kaybolmaya yüz tutmuş tipo baskı kaynaklarını belgelemeyi amaçlayan arşiv – mağaza Fleckled, 150’yi aşkın tipo baskı font görselini dijital olarak indirmeye açtı. Yapay zeka yaratıcı sürecin her noktasına nüfuz ediyor. İnsan elinden çıkmış yaratımları tercih edenler ise zanaatı ve sanatçılığı yeniden çekici hale getirmenin yenilikçi yollarını aramakla meşgul. Fleckled’ın kurucusu yaratıcı yönetmen Jason Pattinson da bu misyonla hareket eden bir isim. Fleckled, dijitalleştirilmiş ve yüksek çözünürlüklü görseller halinde suulmuş elle basılmış fontların çevrim içi mağazası olarak artık yaratıcıların hizmetinde.
On Bini Aşkın Telifsiz Görsel “Public Domain Image Archive” ile Kullanıma Açıldı
Public Domain Review, iki gün önce “Public Domain Review” adlı dijital arşivi hizmete sunarak 10 binden fazla telifsiz görseli tüm dünyanın erişimine açtı. Arşiv; minyatürler, ukiyo-e’ler, karikatürler, fotoğraflar, antik mimari görselleri, kişisel aksesuarlar gibi bir çok daldan geniş bir yelpazeye yayılıyor. Tamamı yüksek çözünürlüklü olarak taranıp arşive yüklenen görüntüler, yüzyıllar öncesinden kalan sanat ve kültür mirası arasında gezinmenizi sağlıyor.
Suna ve İnan Kıraç Vakfı Koleksiyonundaki 2.510 Eser İnternete Açıldı
Suna ve İnan Kıraç Vakfı’nın kuruluşundan bu yana Pera Müzesi’nde sanatseverlerle buluşturduğu seramikler, çiniler ve daha birçok parça dijital olarak erişime açıldı. Sanatı ve kültürel mirası daha geniş kitlelerle paylaşmayı amaçlayan bu dijital dönüşümle, müzede tematik seçkilerle sergilenen Kütahya Çini ve Seramikleri, Oryantalist Resim, Anadolu Ağırlık ve Ölçüleri koleksiyonları dahilindeki 2 bin 510 eser artık İstanbul Araştırmaları Enstitüsü’nün çevrim içi kütüphanesi üzerinden incelenebiliyor. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü’nün çevrim içi kütüphanesi; Türkçe’nin yanı sıra İngilizce, Almanca, Fransızca ve Rusça olmak üzere farklı dillerde kullanılabiliyor. Bu nedenle küresel çapta araştırmacılar, bilim insanları, sanatçılar, öğrenciler ve meraklılar için önemli bir kaynak niteliğinde.
Moby İsteyen Herkesin İstediği Gibi Projelerinde Kullanabileceği 500 Parça Yayınladı
Moby Gratis kütüphanesi film yapımcıları, müzisyenler, öğrenciler, STK’lar ve yaratıcı projelerinde enstrümental müziğe ihtiyacı olan herkesin kullanımına 500 parça sunuyor. Moby Gratis, sanatçı Moby’nin film yapımcıları, müziyenler, öğrenciler, influencer’lar, video editörleri, STK’lar ve projelerinde enstrümental müziğe ihtiyaç herkesin ücretsiz faydalanması için hazırladığı dijital varlık kütüphanesi. Moby Gratis üzerindeki parçalar farklı tempolara, türlere ve modlara göre listelenebiliyor. Böylece ortaya koymak istediğiniz işin vermek istediği duyguya göre adeta bir stok varlık servisindeymişcesine dolanabiliyorsunuz. Temel farkı ise ücretsiz olması ve Moby imzalı olması.
Görsel: Stencils of İstanbul
