2026’ya doğru geri sayarken yılın haberlerini inceledik ve 2025’te ele aldığımız konular arasında öne çıkanları, içerdikleri temalara göre derledik. Tüm derlemelerimize buradan erişebilirsiniz. Bu derlemede, bu yıl radarımıza takılan etkileyici sürdürülebilirlik işlerini bir araya getirdik.
Sürdürülebilirlik kavramı yıllar içerisinde bağlamını genişletti, daralttı, odakladı, çeşitlendirdi ve birçok farklı bağlamda dillendirildiğine tanık olduk. Öte yandan sürdürülebilirlik tıpkı doğa gezisi ardından arkada hiçbir iz bırakmamak gibi çok yalın bir söylemle aktarılabilecek etkiye sahip. 2025 yılında da birçok araştırmacı, sanatçı, tasarımcı tarafından sürdürülülebilirlik odaklı gerçekleştirilen çalışmalar ile sanat ve tasarım, enerji üretimi, mantar gibi doğal hammaddeler üzerinden yeni formlar üretimi ve 3B baskı yardımıyla genişleyen farklı kullanım alanları dikkat çekiyor.
Keyifli okumalar!
Fermente Nanoselülozdan Üretilen Sürdürülebilir Kumaş
San Francisco merkezli GOZEN, tasarım odaklı bir biyoteknoloji girişimi. Kendilerini, “vizyon sahibi yaratıcılar için olağanüstü biyomalzemeler yaratan” bir stüdyo olarak tanımlıyorlar. Şu sıralar, LUNAFORM isimli biyomalzemeyle dikkatleri çekiyorlar. LUNAFORM, mikroorganizmalar tarafından oluşturulan bir dizi yetiştirilmiş ve fermente edilmiş nanoselüloz tekstil. Ekip, Türkiye’deki 40.000 fit karelik (3.7161m²) yeni tesislerinde nanoselüloz malzemeyi yetiştirmek için kendi BioCraft teknolojilerini kullanıyor. Nanoselüloz tekstil LUNAFORM, bu laboratuvarda kaynak açısından hafif bir fermantasyon süreciyle 7 günde hayata geçiyor.
Kendi Çöplerini Sanat Malzemesine Dönüştüren Tasarım Okulu
Rhode Island School of Design (RISD), yıllardır göz önünde duran ancak kimsenin fark etmediği bir gerçeği ortaya çıkardı: Kampüsün çöp kutularında, yarının sanat malzemeleri duruyordu. Okul, çöpe gitmesi muhtemel atıkları yeni başlattığı Loop Lab girişimiyle tasarım ve sanat öğrencileri için hammaddeye dönüştürüyor. Edna W. Lawrence Nature Lab tarafından yürütülen pilot proje, Maxwell/Hanrahan Vakfı’ndan sağlanan 100 bin dolarlık destekle hayata geçirildi. Görünüşte basit ancak uygulamada devrim niteliğinde olan fikir, yeni malzeme satın alırken aynı anda işe yarar atıkları çöpe göndermek yerine kapalı devre bir sistem kurmayı hedefliyor.
Çöl Havasını Bile İçme Suyuna Dönüştüren Paneller
Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) mühendisleri, kuru çöl havasından içilebilir su elde edebilen pencere boyutlarında bir cihaz geliştirdi. Cihaz, Amerika Birleşik Devletleri’nin Kaliforniya ve Nevada eyaletleri sınırları içinde yer alan büyük bir çöl olan Death Valley’deki (Ölüm Vadisi) testleri de başarıyla geçti. Bu yenilikçi cihaz, çevresine yerleştirilen özel bir hidrojel sayesinde havadaki su buharını emiyor ve onu güvenli içme suyuna dönüştürüyor. Tüm sistem, soğutma katmanına sahip cam bir kutu içerisine yerleştirilmiş durumda. Cihazın etrafını saran hidrojel, yüzeyindeki çıkıntılar nedeniyle kabarcıklı ambalajları andırıyor. Bu çıkıntılar havadaki su buharını emdiklerinde şişiyor, buharlaştıklarında ise origami kâğıdı gibi tekrar küçülüyor. Bu süreç tamamen elektrik, güneş paneli ya da batarya gibi bir enerji kaynağına ihtiyaç duymadan işliyor. Bu yönüyle mevcut su üretim sistemlerinden ayrılıyor.
New York Belediyesi “Sürdürülebilir Teslimat Departmanı” Kuruyor
Sürdürülebilir Teslimat Departmanı (Department of Sustainable Delivery / DSD), yasadışı moped, e-bisiklet ve scooter kullanımına karşı denetim faaliyetleri yürütecek. Bunun da ötesinde teslimat sürücülerinin güvenli ve yasal ekipmanlar kullanmasını sağlayacak. Böylece hem teslimatçıların güvenliğini hem de sokak güvenliğini artırırken teslimat uygulaması şirketlerinin de daha sorumlu bir yaklaşım göstermesi sağlanacak.
Eski Oyuncakları “Oyun Hafızası” Olan Mobilyalara Dönüştürmek
Shigeki Yamamoto, eski oyuncaklarla bit pazarından ve yol kenarından topladığı objeleri birleştirerek “Play Memory Structure Coffee Table” isimli bir sehpa serisi tasarladı. Bu canlı ve eklektik sehpalar; sanatçının önceki çalışmalarından kalan parçalardan, bit pazarlarından ya da yol kenarından toplanan nesnelerden ve de kendisine hediye edilen çeşitli objelerden oluşuyor. Her bir obje kendi geçmişine sahip ve bu geçmiş, tıpkı bir animasyon karesi gibi, sehpanın bütününde birleşerek izleyiciye kişisel bir anlam katma fırsatı sunuyor. Ziyaretçiler, birçok çocuğun sahip olduğu bu oyuncaklar üzerinden kendi hatıralarına dair izler görüyor. Böylece tasarımlar, gözlemleyen kişiye göre yeniden canlanıyor ve yeni anlamlar kazanıyor.
Seramik Sütunlardan Oluşan Elektriksiz Klima
Virginia Tech Üniversitesi’nden (ABD) bir araştırma ve tasarım ekibi, kökeni antik dönemlere dayanan geleneksel buharlaşmalı soğutma yöntemlerinden ilham alarak geliştirdiği 3B baskı seramik sütunlardan oluşan yenilikçi bir doğal soğutma sistemi üzerinde çalışıyor. Sistemin temelinde, 3B baskıyla üretilmiş içi boş kil sütunlar yer alıyor. Bu sütunların içi su ve kumla doldurulabiliyor. Suyun buharlaşması sayesinde ortam sıcaklığını 5,5 °C dereceye kadar düşürebilen yapı elemanları, iç mekan bölme unsuru olarak test ediliyor. Aynı sistemin soğutma koltuğu gibi farklı iç mekân objelerine de uygulanabileceği belirtiliyor.
Tutkalsız 3B Basılmış Yenilenebilen ve Dönüştürülebilen Ayakkabılar
Almatı merkezli tasarımcı Daniyar Uderbekov tasarladığı UDRB ile 3B baskı ve kendi kültürünün referanslarını buluşturarak modüler sneaker konseptini ortaya koyuyor. Uderbekov bu projesiyle materyallerde yalınlaşma, montaj kolaylığı ve kültürel süreklilik üzerinden sürdürülebilirliğin bağlamlarını keşfediyor. Öyle ki spor ayakkabı, sneaker üretiminin en cilveli yönlerinden birisi. Tabanın alt, orta ve üst kısımlarında kullanılan malzeme ve yöntem her pazarlama argümanın temelinde yer alsa da bu parçaları bir arada kalması için harcanan efor, onların onarılmasını veya dönüştürülmesini de kısıtlıyor.
7.400 Plastik Şişe 3B Baskıyla Karavana Dönüştü
Ukrayna-Alman ortak girişimi olan LEMKI Robotix, 3B baskı yapılarıyla tanınan iScale3D ile iş birliği yaparak “dünyanın ilk tamamen 3B yazıcıyla üretilen mobil evi” olarak tanıttıkları DISCOVER 3D’yi yarattı. DISCOVER 3D, yaklaşık 7.400 plastik şişeye denk gelen geri dönüştürülmüş polipropilen ve fiberglas karışımıyla üretilen çevre dostu bir kompozit malzemeden yapılmış. Bu çekme karavan; hafif, dayanıklı ve kolay taşınabilir yapısıyla dikkat çekiyor. Yapımında kullanılan malzemenin %80’i de geri dönüştürülebilir özellikte.
Deri Yerine Kombu Çayından Yapılan Geleneksel Gölge Oyunu Kuklaları
Kombuça ya da Kombu çayı (Kombucha), sağlığa faydaları nedeniyle bütün dünyada tüketilen Doğu Asya kökenli bir içecek. Birçoğumuzun denediği, bazılarımızın çok sevdiği bazılarımızınsa bir türlü alışamadığı bu çay; disk şeklindeki Kombucha çay mantarıyle yapılıyor. Kombu çayı şu sıralar bir biyomateryal olarak sürdürülebilir ve vegan tasarım alanında da çok popüler. Öyle ki bu çay; ayakkabı, oyun kontrolörü ve ambalaj malzemesi yapımında dahi kullanıldı. Endüstride bu çayla elde edilen yan ürünlerinden biri SCOBY (a symbiotic culture of bacteria and yeast / bakteriden ve mayadan oluşan simbiyotik kültür) ve bu ürün de sürdürülebilir tasarım dünyasının en gözde malzemelerinden biri. Luminous Lore isimli yapıt gösteriyor ki bu eğilim sanat dünyası için de potansiyel taşıyor. Bu yapıt, yalnızca çağdaş eserleri değil geleneksel sanatlardaki tekniği ve malzemeleri de yeniden gözden geçirebileceğimize işaret ediyor.
Bu Kağıt Pil Şarj Edilebiliyor ve Kompostlanabiliyor
Flint adlı girişim kompostlanabilecek denli gerçek bir sürdürülebilir güç sağlamak için pil denen nesneyi adeta sıfırdan icat etmiş. Şirketle aynı adı taşıyan bu yenilikçi pil, bu alanda beklemedik malzemeler olan kağıt ve su ile yapılmış. Sıradan pillerde bulunan lityum, kobalt ve nikel gibi malzemeler bu pilde mevcut değil.
Bir pil, sürdürülebilir malzemelerden yapılmış olmanın ötesinde birçok başka avantaj sunuyor. Birincisi, inanılmaz bir esnekliğe sahip olması. Delindiğinde cebinizde patlamaması şöyle dursun, iki parçaya ayrıldığında bile hala güç üretebiliyor. Ayrıca su bazlı elektrolitler kullandığından yangına karşı da dayanıklı. Telefonlarda ve dizüstü bilgisayarlarda kullanıldıklarında, karmaşık ve pahalı soğutma sistemlerine olan ihtiyacı ortadan kaldıracak nitelikteler. Piller ayrıca güvenli bir şekilde katlanabiliyor ve bükülebiliyor.
Fidanları İklim Krizinden Koruyan 3B Baskı Barınaklar
TreeSoil projesi tam da bu anlayışla yola çıkıyor: binlerce yıllık tarım bilgeliğini robotlar, 3B yazıcılar ve hesaplama gücüyle yeniden yorumluyor. Technion Üniversitesi’ndeki Material Topology Research Lab (MTRL) ve Weizmann Bilim Enstitüsü’ndeki Tree Lab ortaklığında geliştirilen proje, mimarlık, malzeme bilimi ve bitki biyolojisini bir araya getiriyor. Bu disiplinler arası iş birliği, doğa ile teknolojinin kesiştiği noktada heyecan verici yeniliklere kapı aralıyor.
Myco-Type: Talaş, Kahve Telvesi ve Yerel Atıklarla Üretilen Mimari ve Tasarım Malzemeleri
ABD merkezli Myco-Type biyomateryal tasarımı ve prototipleme konusunda deneysel yaklaşımların peşinden giden bir araştırma grubu. Talaş, kahve telvesi, yerel zirai ve idari atıkları kullanarak mantarın kök yapı formu olan miselyum yardımıyla blok, levha veya tutkal benzeri hammadde formlarında malzemeler üretiyorlar. Bu doğada çözünebilen tasarım ve mimari amaçlarla değerlendirilebilen malzemeler tamamen geri dönüştürülmüş ve yerel kaynaklarla bir araya getiriliyor. Miselyum ile karıştırılarak organik ve çok amaçlı objelere dönüştürülüyor. Böylece çeşitli projelerde kullanılabilecek bir forma kavuşuyor.
Mantar Bazlı “Yaşayan” Mürekkep: Growink
Central Saint Martins (İngiltere) mezunu tasarımcı Peerasin Punxh Hutapheat, petrol bazlı boyaların yerine mantar pigmentlerini kullanan “Growink” isimli yenilikçi bir biyomürekkep projesine imza attı. Tasarımcının amacı, “yaşamla baskı yapabilen” sürdürülebilir bir sistem oluşturmak. Growink, şu anda serigrafi için optimize edilmiş durumda. Mürekkep canlı renklerini, farklı büyüme evrelerindeki mantarların biyolojik ritimlerinden ve çevresel koşullardan etkilenerek elde ettiği dört farklı pigmentten alıyor. Growink’in renk sistemi, geleneksel CMYK modelinden esinlenerek geliştirilen MYCO sistemi üzerine kurulu. Bu sistemde her renk, belirli bir mantar türüne dayanıyor.
Su ve Zaman Tasarrufu Sağlayan Soyulabilir Tabak
Peelware tarafından tasarlanan Peel Plate, tek bir tabakta bir araya getirilmiş 20 ultra ince kağıt katmanından oluşuyor. Yemek bittiğinde tüm tabağı çöpe atmak veya bulaşık makinesine yerleştirmek yerine yalnızca en üst katmanı soyup altındaki tertemiz yüzeyi ortaya çıkarıyorsunuz. Her tabak 15 soyulabilir kullanım sunuyor; tabanın sağlam kalmasını sağlayan 5 kalın katman ise sabit. Bu yönüyle Peel Plate, adeta yiyecekler için tasarlanmış pratik bir bloknot gibi çalışıyor.
Otel Atıkları Mobilyalara ve Aksesuarlara Dönüştü
Wasted 001; kullanılmayan yatak çarşaflarından atık yemeklik yağlara, şişe kapaklarından bambu çubuklara kadar birçok malzemenin yeniden işlenmesiyle ortaya çıktı. Hem geri dönüşüm hem de ileri dönüşüm (örneğin çarşafların çantaya dönüşmesi) teknikleri kullanıldı. Lamb, yerel zanaatkârlarla iş birliği yaparak hem estetik hem de işlevsel ürünler ortaya koydu. Koleksiyonda; 833 geri dönüştürülmüş şişe kapağından ve diş macunu tüplerinden yapılmış sandalyeler, çarşaflardan üretilmiş çantalar ve yemeklik atık yağlarla doldurulmuş mumluklar yer alıyor.
Görsel: Mullen Lowe Nova
